مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ را فرهنگ می‏نامند. تبادل فرهنگی ملت‏ها نیز که در طول تاریخ در بستری طبیعی ادامه داشته برای تازه‏ماندن معارف و حیات فرهنگی بشر امری ضروری است و جامعه‏ی انسانی را در مسیر سعادت واقعی به پیش می‏برد.

چکیده

اما آنچه امروزه مشکل‏ساز شده “تهاجم فرهنگی” یا غلبه‏ی یک فرهنگ بر سایر فرهنگ‏هاست که نمونه‏ی بارز آن روند روبه گسترش تسلط فرهنگ غرب بر سایر فرهنگ‏ها ـ به ویژه فرهنگ اسلامی ـ در یکصد سال اخیر است. تفاوت عمده‏ی تهاجم فرهنگی با تبادل فرهنگی در این است که در تهاجم برای فرهنگ موردهجوم امکان انتخاب وجود ندارد.

جلوه‏های تهاجم فرهنگی را می‏توان به دو دسته‏ی بیرونی، همچون: تلاش برای دین‏زدایی، ایجاد روحیه‏ی خودباختگی فرهنگی، ترویج افکار و اندیشه‏های غربی و … و درونی، همچون: عقب‏ماندگی علمی و صنعتی، فقر اقتصادی، غفلت کارگزاران فرهنگی و … تقسیم کرد. در این مقاله ضمن بررسی جلوه‏های فوق، راهکارهایی برای مبارزه و مقابله با تهاجم فرهنگی ارائه شده است.

تهاجم فرهنگی

مقدمه

در عصر حاضر که نظام سرمایه‏داری به سرپرستی آمریکا، با تک‏قطبی شدن جهان و فروپاشی رژیم شوروی سابق، یکه‏تاز عرصه‏ی جهانی شده‏است، به شکل‏های مختلف می‏کوشد تا نظرات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود را به تمام کشورهای جهان تحمیل کند و فرهنگ واحدی متناسب با منافع درازمدت خود بر جهان حاکم سازد. از طرف دیگر سایر ملت‏ها نیز در برابر این زیاده‏خواهی آمریکا برای حفظ و پاسداری از فرهنگ ملی و بومی خود مقاومت می‏کنند. در این میان فرهنگ اسلامی توانسته است در صد سال اخیر در برابر این هجوم مقاومت و اصالت خود را حفظ کند.

بدیهی است طرّاحان “نظم نوین جهانی” که با هزاران ترفند توانسته‏اند یک ابرقدرت نظامی، نظیر شوروی سابق را از سر راه خود بردارند و سبب فروپاشی کمونیسم در سطح جهانی شوند، مایل نیستند با قدرت جدیدی در برابر منافع خود مواجه گردند. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران سبب شده است که سلطه‏گران بیش‏تر از آن جهت خوفناک باشند که قدرت جدیدِ مقابل منافع نامشروعِ آنان، یک گروه سیاسی ـ مذهبی به نام جهان اسلام باشد؛ قدرتی که از نظر فرهنگی با داشتن ارزش‏های قوی، نظیر خداپرستی، ظلم‏ستیزی، نوع‏دوستی، برادری، مساوات و عدل، می‏تواند در برابر فرهنگ غربی قد علم کند؛ لذا چون می‏دانند که از مقابله‏ی مستقیم با ایدئولوژی اسلامی طرفی نخواهند بست، می‏کوشند با ترفندی قدیمی، به طور غیرمستقیم، در ارکان جوامع اسلامی، از جمله جامعه‏ی ما رخنه کنند و آن ترفند چیزی نیست جز “تهاجم فرهنگی”.

بدین منظور، در این مقاله سعی شده است به نوعی این پدیده مورد بررسی قرار گیرد و عوامل داخلی و خارجی و نیز برخی از راه‏کارهای مبارزه با آن مطرح شود. از آن‏جا که بحث از تهاجم فرهنگی مستلزم تعریف فرهنگ و ویژگی‏های آن است، ابتدا به این موارد می‏پردازیم و سپس موضوع اصلی را بررسی می‏کنیم.

فرهنگ

ـ کلیه‏ ی دستاوردهای مادی و معنوی هر جامعه، اعم از دانش، هنر، اخلاقیات، قواعد، آداب و رسوم، عبادات و دیگر قابلیت‏های اکتسابی، که از نسلی به نسل دیگر انتقال می‏یابد. ـ مجموعه‏ی باورها، بینش‏ها، ارزش‏ها، آداب و سنن، اخلاق و اندیشه‏های پذیرفته شده و حاکم بر یک جامعه.

ـ مجموعه‏ی پیچیده‏ای که در برگیرنده‏ی دانستنی‏ها، اعتقادات، هنرها، اخلاقیات، قوانین، عادات و هرگونه توانایی که به وسیله‏ی انسان، به عنوان عضو جامعه، کسب شده است (روح‏الامینی، ????، ص ?? به نقل از: ادوارد تایلور?، فرهنگ ابتدایی).

ـ فرهنگ مجموعه‏ای از آگاهی‏ ها(شناخت‏ ها) و رفتارهای فنی، اقتصادی، آیینی (شعایر)، مذهبی، اجتماعی و غیره است که جامعه‏ی انسانی معینی را مشخص می‏کند (پانوف؛ ????، ص ???).

تعاریف مختلف و متفاوت از فرهنگ بیانگر این مطلب است که تمام دستاوردهای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ در قالب اصطلاح فرهنگ قابل تعبیر است؛ به همین سبب تعریف ذکر شده در فرهنگ مردم‏شناسی میشل پانوف? را می‏توان تعریفی جامع از فرهنگ دانست.

فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی

فرهنگ مادی معمولاً تحت تأثیر فرهنگ معنوی رشد می‏کند؛ زیرا نوع نگرش به هستی و جهان، و ارزش‏های حاکم بر جوامع، در ساخت ابزار جدید برای امور زندگی و رفاه اجتماعی به انسان جهت می‏دهد؛ برای مثال، طرز نگرش، نوع ارتباطات و معاشرتِ انسان‏ها، آنان را به ساختاری خاص در معماری سوق می‏دهد، و یا نوع نگرش زنان به حقوقشان، آنان را در انتخاب نوع لباس یا رفتار رهنمون می‏سازد (قیصی‏زاده، ????). از طرف دیگر فرهنگ مادی نیز در فرهنگ معنوی تأثیر می‏گذارد. برای مثال، وارد شدن و جای گرفتن یک تکنولوژی جدید که در شمار فرهنگ مادی است، بالطبع ارزش‏های جدیدی را با خود خواهد آورد و ارزش‏هایی را نیز متزلزل خواهد ساخت (روح‏الامینی، ص???).

خصوصیات فرهنگ

-1 آموختنی و اکتسابی است: افرادِ هر نسل، میراث فرهنگی را از نسل گذشته دریافت می‏کنند و به نسل بعدی می‏سپارند.

-2 زنده است: جنبه‏ی پذیرندگی فرهنگ مربوط به زنده بودن آن است و توقف فرهنگ مساوی با مرگ آن است.

-3 فطرتِ ثانوی انسان است؛ یعنی به خودی خود عمل می‏کند؛ بر این اساس است که ارزش‏ها، بایدها و نبایدها و اهداف و عادات، پایه‏های فرهنگ را می‏سازند.

-4 فراتر از سواد و تحصیلات است؛ زیرا با فطرت و سرشت انسان‏ها مرتبط است.

-5 هویت‏دهنده است؛ یعنی تنظیم‏کننده‏ی روابط اجتماعی و تضمین‏کننده‏ی نوع بینش و نگرش فرهنگ‏پذیر است.

-6 نسبی است؛ فرهنگ متنوع است، تدابیر و روش‏ها از یک گروه به گروه دیگر فرق می‏کند و هر قومی طرز تفکر و عادات ویژه‏ای دارد.

-7 منتقل شدنی است؛ هر گروه انسانی میراث اجتماعی (فرهنگ) خود را به دیگران انتقال می‏دهد.

-8 خاص انسان است؛ فرهنگ شامل گذر از مرحله‏ی غریزی به رفتارِ آموخته است که الگوهای آن می‏تواند از یک شخص یا نسل به شخص یا نسل دیگر منتقل شود؛ در واقع مفهومی تجریدی از مشاهده‏ی رفتار انسان‏هاست (قیصی‏زاده، ???? و فیاض، ????، ص??ـ?? و روح‏الامینی، ????، ص??ـ??).

فرهنگ غربی و فرهنگ شرقی

دو اصطلاح شرق و غرب تعابیر جغرافیایی هستند و با این ملاک کشورهای چین، فیلیپین، ژاپن و… شرقی محسوب می‏شوند و ایسلند، کانادا و تمام آمریکا از شمال تا جنوب، غربی؛ اما این دو مفهوم در حوزه‏ها و قلمروهای دیگر مثل سیاست، حکمت، فلسفه، عرفان و تاریخ هم در برابر هم قرار می‏گیرند؛ برای مثال، تقابل اسلام و غرب، صورتی از تقابل شرق و غرب محسوب می‏شود (داوری اردکانی، ????، ص??). در این تقسیم‏بندی تاریخی و سیاسی منظور از فرهنگ غربی همان بینش یونان و روم بعد از میلاد مسیح و اروپای بعد از رنسانس است که برخی از ویژگی‏های آن عبارت‏اند از: اصالت قدرت، اصالت ماده، اصالت زندگی، نظم فکری و عملی، اصالت مصرف، میل به تحلیل عقلانی، خودمداری و اومانیسم.

در مقابل فرهنگ غربی، مجموعه‏ای از فرهنگ‏های ملل شرقی قرار دارد که عمدتا دارای ویژگی‏های زیر است:

طالب و تابع قطب بزرگ ازلی (خداوند) است (اصالت وحدانیت)؛ در جست‏وجوی روح و یافتن راز خلقت است (اصالت روح)؛ میل به تحلیل عاطفی دارد؛ قوم‏گرا و ناسیونالیسم است؛ به همه‏چیز با دیده‏ی ابهام می‏نگرد (ابراهیمی، ????).

مردم بحرین که به وحشیانه ترین شکل ممکن به دست مزدوران رژیم آل خلیفه سرکوب می‌شوند، از نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران درخواست کردند تنگه هرمز را به روی رژیم بحرین مسدود کند

فعالان اینترنتی بحرینی در نظرسنجی ها و مطالب خود طی روزهای اخیر با تأکید بر ضرورت دفاع عملی از مردم مظلوم این کشور توسط آزادیخواهان جهان، با بیان اینکه ملت بحرین خواهان آن است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان برترین حامی مظلومان جهان، صرفاً به محکوم کردن لفظی تجاوزها و تعدی‌های رژیم آل خلیفه در تخریب مساجد و اماکن مقدس و سرکوب و بازداشت و شکنجه این ملت در رسانه‌ها اکتفا نکند،‌ خواستار اقدام عملی جهت حمایت از ملت بی‌دفاع بحرین شدند.

در این درخواست آمده است: ملت مظلوم بحرین از جمهوری اسلامی ایران می خواهد، تنها برای یک هفته تنگه استراتژیک هرمز را بر روی رفت و آمد کشتی‌های بحرینی ببندد تا ظرف این مدت شاهد فروپاشی و سقوط اقتصاد بحرین و تمام کشورهای عرب حوزه خلیج فارس باشد. این درخواست در ادامه می‌افزاید: از آنجا که تنگه هرمز، گلوگاه استراتژیک و حیاتی عبور کشتی‌های تجاری و بازرگانی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و بحرین است، بستن آن به روی این کشورها و رژیم آل خلیفه می‌تواند، اهرم فشاری بر روی رژیم بحرین تشکیل دهد و عبور کشتی‌های این رژیم از این تنگه را منوط به بیرون نمودن نیروهای سپر جزیره از این کشور و آزادی زندانیان بی‌گناه و عدم تعرض به اماکن مقدس و تحقق خواسته‌های برحق ملت مظلوم بحرین نماید.

در این درخواست تأکید شده است: بی‌شک این اقدام جمهوری اسلامی ایران نه تنها رژیم بحرین که آمریکا و انگلیس را نیز تحت فشار قرار خواهد داد، چون آنها نیز درخواهند یافت که بسته شدن این تنگه استراتژیک به منافع آنها در منطقه چه ضرباتی وارد می‌کند.

منابع و مآخذ:

 1-احادیث مثنوی-جمع و تدوین: بدیع الزمان فروزانفر- موسسه امیر کبیر-تهران،1366.

2-التعریف بالمتنبّی من خلال اشعاره- تالیف محمد فاضلی؛ انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد -1372.

3-المجانی الحدیثه- عن مجانی الاب شیخو- طبع ثالثه- دارالمشرق(المطبعه الکاثولیکیه)ص.پب946- بیروت،لبنان،جلد3.

4-امثال سائره از شعر متنبی،تالیف صاحب بن عباد،ترجمه دکتر فیروز حریرچی- چاپ اول2536-ناشر: شرکت چاپ افست گلشن.

5- وفیات الاعیان و انباء الابناء الزمان- لابی العباس شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر بن خلکان-608-681قمری- قاهره-جلد 1.                              

 ?                                                                                                                                                                                                                                                                   اهمیت خدمت در پشت جبهه:

           سیزده سال بیشتر نداشتم و اشتیاق زیادی برای اعزام به جبهه داشتم . سردار شهید ،عالی زنده بودی که در آن زمان فرماندهی گروه مقاومت شهید حسین زنده بودی روستای قباکلکی را بر عهده داشت وقتی اشتیاق و تقلای مرا برای رفتن به جبهه می دید یک روز به من فرمودند که تو همین جا نیز می توانی رزمنده باشی و وظیفه مهمتری را انجام دهی؛مثلاً می توانی کمک های مردمی را جمع آوری نمایی که ممکن است در مواقع مهم در جبهه کارامد باشد.

          از آن روز به بعد – با آنکه به نظر خودم این کار اصلاً با رشادت های رزمندگان اسلام قابل قیاس نبود- اما با ناچاری اقدام به این کار نمودم که از آن جمله جعبه های دو کیلویی خرما بود که بر روی آنها با ماژیک مشکی :«اهدایی مردم روستای قباکلکی به جبهه های جنگ» را می نوشتم و پس از مدت کوتاهی با دست کاری در کپی شناسنامه، تولد خود را به چهارسال جلوتر کشیدم وبا توجه به قد بلندی که داشتم آین امر را تشخیص ندادند و موفق شدم پس طی دوره ی آموزشی به جبهه اعزام شوم.

       وقتی در یکی از مناطق عملیاتی جنوب در خط پدافندی ،یک شب به خاطر آتشبار سخت دشمن بر سر نیروهای ما ،ماشین غذا نتوانست غذا را به بچه ها برساند و بچه ها خیلی گرسنه ماندند نیمه های شب بود که جعبه های خرمایی را بین بچه ها تقسیم کردند صبح روز بعد وقتی   جعبه ی خالی را دیدم متوجه شدم که از همان جعبه هایی است که خودم جمع آوری کرده بودم. در آن وقت بود که معنی سخن شهید بزرگوار،عالی را فهمیدم و اهمیت کار مردم در پشت جبهه را دانستم.

...........................................................................................................

?                                                                                                          تک زدن سهمیه ی گلوله های آرپی جی هفت:

   اواخر سال 1365 در شلمچه ،جزیره بوارین عراق(شهید فیاض)- ده کیلومتر جنوب یادواره ی فعلی شهدا در شلمچه- در خط مقدم بودیم و سهمیه ی گلوله ی آرپی جی ما دوازده عدد در هفته بود. در یکی از غروب ها که برای رفتن به سنگر کمین مهیا می شدم به طرف صندوق ذخیره ی گلوله ها که در فاصله دو متری سنگر کمین بود، رفتم و متوجه شدم که چند تا از بچه ها که معتاد شلیک آرپی جی بودند 9 عدد از گلوله های من را تک زده اند . من هم از روی ناراحتی گلوله های باقیمانده را به سنکر کمین بردم تا در آن شب آنها را به طرف چهار لول های دشمن شلیک کنم. از انبوه خمپاره هایی که در اطراف من بر زمین فرود می آمد یکی از آنها خمپاره ی بود که درست به وسط جعبه ی خالی فرود آمده بود و وقتی صبح آن روز ، جعبه ی ریز ریز شده را دیدم  خدا را شکر کردم و دانستم که آن بچه ها فرشته های غیبی بودند که من و دوستم را از دچار شدن به یک حادثه ی بزرگ که کمترین آن موجی شدن بود نجات داده بودند.

..............................................................................................................

?                                                                                                         «عشق آمد و راه عقل را بست»

   در شلمچه ،یکی از بچه های کوتاه قد بود که پشت خاک ریز ،هنگام راه رفتن ،خمیده خمیده را می رفت . یکی از روزها به ایشان عرض کردم : آقاسید به من نگاه کنید من 35 سانتیمتر بلندتر از شما هستم و راست راه می روم و تیرها به من اصابت نمی کنند تو چرا خمیده راه می روی؟ فرمودند که عقل اقتضا می کند که چنین کاری بکنم .

 یک روز و قتی در کنار سنگرها راه می رفت خمپاره ای در کنار او به زمین اصابت کرد و آن طور که بچه ها شمردند 28 ترکش درشت و ریز در بدنش فرو رفته بود وقتی به شوخی از سید پرسیدم تو که خمیده راه می رفتی چگونه بود که این همه ترکش خوردی؟

   با لبخند جوابم دادند : خمپاره ،قاعده های عقلی نمی شناسد.

                                                                    حسین زنده بودی