---

                                 آیات قدرت الهی

---

<\/h2>

سپس برای توجّه نفوس به عظمت باهره‌ی خویش، قسمتی از عنایات خود را به‌مردم گوشزد می‌فرماید:
«و هو الّذی أنشأَ لکم السّمعَ و الأَبصرَ و الأَفئِدَة‌...»(78)
آن خدایی که من، شما را به سوی او دعوت می‌کنم، کسی است که برای شما چشم و گوش و دل، سه رکن درک دلایل را آفرید و به شما نیروی تفکّر و تدبّر داد که بر موجودات دیگر مزیّتی داشته باشید؛ ولی شما قدر این نعمت‌های پرارزش را ـ‌که فقدان هر یک، پدید آورنده‌ی مشقّت‌های زندگی است ـ نمی‌دانید:
«...‌‌قلیلاً ما تشکرونَ»(78)
سپاسگزاریتان کم و اندک و یا هیچ است.
«و هو الّذی ذرأکُم فِی الأرض و إلیه تُحشرونَ»(79)
او کسی است که شما را در زمین پدید آورد. مراحلی را که قبل از استقرار در رحم مادران خود پیمودید به اراده و قدرت او بود. ایجاد شما به قدرت بی‌حدّ او ممکن شد و بازگشت شما هم در سرای آخرت به سوی اوست و در سرای آخرت، در مقابل اعمال خویش مأجور یا معاقب خواهید بود.
«و هو الّذی یُحیی و یُمیتُ و له اختلفُ الّلیْلِ و النّهار أفلاتعقلونَ»(80)
او کسی است که حیات و ممات به قدرت اوست. او در ارحام مادران، شما را حیات بخشید و پس از انقضای آجال^[1]شما را می‌میراند. رفت و برگشت شب و روز، زیادت و نقصان لیل و نهار به وضع منظّم و یکنواخت، از پرتو قدرت بی‌حدّ اوست. آیا نیروی تفکّر خود را به کار نمی‌اندازید تا درک کنید برای تمام این تغییرات، صانع و پدیدآوری است که پرستش و خدایی سزاوار اوست و عبادت، خاصّ ذات او می‌باشد؟
* * *
بل قالوا مثلَ ما قال الأوّلونَ(81) قالوا أءِذا متنا و کنّا تراباً و عظماً أءِنَّا لَمَبعوثونَ(82) لقد وعدنا نحن و ءاباءُنا هـذا من قبلُ إنْ هـذا إلاّ اسطیر الأوّلینَ(83)قل لِمَن الأرض و من فیها إنْ کنتم تعلمون(84)سَیَقولون لِلّه قلْ أفلاتذکّرونَ(85)قل من ربّ السمـوت السّبع و ربّ العرشِ العظیم(86)سیقولون لِلّه قلْ أَفلاتتّقونَ(87) قل من بیده ملکوت کلّ شیء و هو یُجیر و لایُجار‌علیه إن کنتم تعلمون(88)سیقولون لِلّه قُلْ فَأَنّی تُسحرونَ(89) بل أتینهم بالحقّ و إنّهم لَکَـذبونَ(90)

ترجمه:<\/h4>

81‌. بلکه مانند آنچه پیشینیان ایشان گفته بودند، اینان گفتند.
82‌. گفتند: آیا وقتی که بمیریم و خاک و استخوان‌هایی شویم، آیا برانگیخته‌نشدگان خواهیم‌بود؟[انکار قیامت را به صورت استفهام بیان کردند.]
83‌. البته این زنده شدن را به ما و به پدرانمان از پیش وعده داده‌اند. این جز افسانه‌های مردم پیشین نیست!
84‌.[ای پیامبر، به منکران] بگو: این زمین و هر که در آن است از آنِ کیست؛ اگر دانا‌هستید؟
85‌. به زودی خواهند گفت: از آنِ خداست. بگو پس چرا پند نمی‌گیرید؟
86‌. بگو: پروردگار آسمان‌های هفتگانه و پروردگار عرش بزرگ کیست؟
87‌. به زودی خواهند گفت: از آنِ خداست. بگو: پس چرا[از عذاب خدا]نمی‌ترسید؟
88‌. بگو: کیست که ملکوت هر چیزی به دست اوست و او پناه می‌دهد و پناه داده نشود، اگر دانا‌هستید؟
89‌. خواهند گفت: از آنِ خداست. بگو: پس از کجا و چگونه افسون می‌شوید[و‌فریب‌می‌خورید؟]
90. بلکه حقّ را برای ایشان آوردیم و مسلّماً آنان[در این نسبت‌ها که به خدا می‌دهند]دروغ‌می‌گویند.

تفسیر:<\/h4>

معاندان و زندگی پس از مرگ<\/h2>

پرسش‌های بیداری آفرین<\/h2>

ترجمه:<\/h4>

91. خدای متعال هیچ فرزندی نگرفت و با او هیچ خدایی نیست[اگر با خدایی او در عالم‌هستی شریکی بود] در آن هنگام آنچه را آفریده بود می‌برد[و‌مخلوقش را به‌خود‌اختصاص می‌داد] و برخی از خدایان بر برخی دیگر برتری می‌جُستند؛ خدای بلند پایه، از آنچه ایشان او را به آن از فرزند و همتا و مانند می‌ستایند و وصف می‌کنند، منزّه است.
92.[آن خدایی که] به پنهان و آشکار داناست؛ پس خداوند از آنچه شریک او می‌گیرند برتر است.
93. پروردگارا، بگو: اگر آن عذابی را که به ایشان وعده داده‌اند به من می‌نمایانی،
94. پروردگارا، پس مرا قرین گروه ستمکاران قرار مده.
95. همانا ما تواناییم که عذابی را که به ایشان وعده داده‌ایم به تو بنمایانیم.
96.[خصلت] بد را به خصلتی که نیکوست برطرف کن و ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم.
97. و بگو: پروردگارا، از وسوسه‌های شیاطین به تو پناه می‌برم.
98. و پناه می‌برم به تو ای پروردگار از این‌که شیاطین در اطراف من حاضر شوند.
99. تا آنگاه که مرگ، یکی از ایشان را فرا رسد[از روی تحسّر] گوید: پروردگارا! مرا بازگردانید.
100. شاید من در عوض آنچه باز گذاردم کرداری شایسته انجام دهم! هرگز بازگشتی نخواهند داشت. البته این کلمه[ فقط یک]سخنی است که آن شخص[از روی حسرت،]گوینده‌ی آن است و از پیش روی ایشان برزخی است[واسطه‌ای است میان دنیا و آخرت که آن قبر است و در آن جا خواهند بود] تا روزی که برانگیخته شوند.

تفسیر:<\/h4>

تنزیه ساحت کبریایی<\/h2>

در قرآن مجید ـ که کتاب هدایت و راهنمای بشر تا آخرین زمانی که روی زمین زندگی‌کند، می‌باشد ـ به‌گونه‌های مختلف، اِثبات توحید ـ که اصل و بنیان خداشناسی است‌ـ به احسن وجوه با دلایلی وجدانی و عقلی، سخن به میان آمده است. هر جا به‌مناسبتی این حقیقت، ذکر شده تا جویندگان راه هدایت، طریق صحیح را بیابند و با‌پیروی از آن، نیکبخت گردند. در این جا هم پس از ذکر دلایلی که اثبات‌کننده‌ی توحید‌و یگانگی خداوند است، اصلی بیان می‌فرماید که پاسخگوی آن وجدان سلیم است و آن این‌که:
«مَا اتّخذ اللّه مِن وَلَد و ما کانَ مَعَهُ مِن إلـه إذاً لَذَهبَ کلّ إلـه بما خلق و لعلا بعضُهم علی بعض‌...»(91)
اول در ردّ گفتار گمراهانی که برای خداوند فرزند قایلند، بیان می‌فرماید:
«ما اتّخذ اللّه من ولد‌...»(91)
خداوند فرزندی ندارد. این سخن را بیان فرمود تا اباطیل مسیحیان و یهود و آنان که برای ذات اقدس او قایل به فرزندند، موهوم بودنش آشکار گردد.خدای متعال در این آیات شریفه، نفوس را به عظمت و کبریایی ذات بزرگوار خود متوجّه کرد که ایجاد سمع و بصر و نیروی تدبّر به قدرت بی‌حدّ او وابسته است. آفرینش‌آسمان‌ها و زمین و پدیدار ساختن افراد بشر به اراده‌ی او انجام شد. اوست که مرگ و میر موجودات را ایجاد کرد و رفت و برگشت شب و روز را به مصلحت خویش منظّم نمود.
در جواب آن توجّهات هدایت‌بخش و در پاسخ آن گفته‌های سعادت‌آفرین، افراد معاند و لجوج این‌گونه گفتند:
«بل قالوا مِثلَ ما قال الأوّلونَ»(81)
گفتار آنان هم به گفتار منکرانِ قبل از خود شباهت داشت و از آن جا که دلیلی بر نفی قیامت و زندگی پس از مرگ نداشتند، از روی استفهامی که مبیّن انکار درونی آنان بود گفتند:
«قالوا أءِذا مِتْنا و کُنّا تراباً و عِظماً أءِنَّا لَمَبعوثونَ»(82)
آیا وقتی که بمیریم و زیر خروارها خاک، استخوان‌هایمان پوسید و به صورت خاک درآمدیم و اعضای ما ترکیب خود را از دست داد و تلفیق ظاهری از هم متلاشی شد، ما مبعوث می‌شویم و راه حیات را در عالَمی دیگر پیش می‌گیریم؟
«لقد وُعدنا نحن و ءاباءُنا هذا من قبل إن هـذا إلاّ اسطیرُ الأوّلین»(83)
به ما و پدرانمان چنین وعده‌هایی دادند؛ افرادی آمدند و خود را فرستاده از طرف خدا به حساب آوردند؛ این‌ها نیست مگر داستان‌ها و افسانه‌هایی که مبدأ و منشأیی ندارد و دروغ‌هایی است که از خود می‌بافند؛ ولی از آن جا که اعتقاد به مبدأ و معاد با فطرت بشر همراه است و فطرتش با آن در آمیخته است، قرآن با همان افرادی که جهت مطامع دنیوی خود، حقایق را منکر می‌شوند، باب احتجاج را می‌گشاید.«قُلْ لِمَنِ الأرضُ و مَنْ فیها إن کنتم تعلمون»(84)
اوّل آنان را متوجّه خداشناسی می‌فرماید که به آنان بگو: زمین و افرادی که در آنند برای کیست و آفریده‌ی چه کسی است اگر دانایید و وجودتان به بینش و دانش آراسته شده است؟!
«سیقولون لِلّه‌...»(85)
پاسخی که خواهند گفت، همان پاسخی است که فطرت آنان اقتضا می‌کند که این آفریده شده‌ها از قدرت خدای یگانه ایجاد شده است.
ولی افسوس در این است که تذکّر و تنبّهی در آنان ایجاد نمی‌شود و متذکّر نمی‌گردند و تفکّر خود را به کار نمی‌اندازند تا بفهمند خدایی که قادر به ایجاد و آفرینش موجودات از نیستی به هستی باشد، این قدرت را نیز دارد که آنان را پس از مردن و خاک شدن دوباره حیات بخشد و به میزان حساب حاضر کند.
«قل مَن ربُّ السّمـوت السّبع و ربُّ العرشِ العظیم»(86)
پس از آن، افراد معاند را متوجّه می‌فرماید به ملکوت آسمان‌ها و کُرات بهت‌آور و کهکشان‌های حیرت‌بار که نیروی تصوّر بشر و قدرت علمی او تا امروز نتوانسته است حدّی برای آن‌ها معیّن کند. باز هم از فطرت سلیم و عقل بیدار آنان می‌پرسد که آسمان‌های هفتگانه و کُرات و منظومه‌های جهان بالا و عرش را که آفرید و مدبّر آن‌ها کیست؟ خواهند گفت: آفریدگار این دستگاه منظّم و مدبّر این نظم حیرت‌بار خداست. امّا در برابر این گفتار و این ندای وجدان، راه تقوا و ترس از عذاب الهی را پیش نمی‌گیرند و بر اسب مُراد خویش سوارند تا به هلاکت واقعی مبتلا شوند.
سپس در احتجاج می‌فرماید:
«قُلْ مَن بیده ملکوتُ کلّ شیء و هو یُجیر و لایُجارعلیه إن کنتم تعلمون»(88)
از این افراد سؤال کن و بگو: ملکوت هر چیز و خزاین اشیا به قدرت کیست؟ و از آنِ چه کسی است که مستغیثین^[2] را در پناه خود، پناه می‌دهد، ولی برای او از کسی پناه خواسته نمی‌شود؟ همه چیز پناهنده‌ی اویند؛ امّا او بی‌نیاز از پناه خواستن است؛ اگر علم به این موضوع دارید پاسخ دهید؟
«سیقولون لِلّه‌...»(89)
خواهند گفت: آن موجودی که پناهگاه همه چیز و مَأمن همه‌کس می‌باشد و از کسی و چیزی پناه نمی‌خواهد، خداست؛ امّا این کوردلان و بی‌خبران از حقیقت، افسون نادانی آنان را آن‌گونه مسحور ساخته که حقیقت را با نهایت وضوح و آشکاری‌اش انکار می‌کنند و فریب می‌خورند و بیچارگی دو جهان را برای خویش می‌اندوزند.
«بَلْ أتَینهم بالحقّ و إنّهم لَکذبونَ»(90)
ما آنچه را که مبیّن حقیقت و مُظهر حقّ است برای این افراد آوردیم و حقیقت موضوع را برای آنان بیان کردیم، ولی آنان راه کذب و تکذیب را رها نکردند و اصرار در باطل نمودند و خویشتن را به اباطیلی سرگرم نمودند که شقاوت دو جهان در آن موجود بود.
* * *
ما اتّخذ اللّه مِن ولد و ما کان معه مِن إلـه إذاً لَذَهَبَ کلّ إلـه بما‌خلق و لعلا بعضُهم علی بعض سبحن اللّه عمّا یَصِفونَ(91) علم الغیب و الشّهدةِ فتعلی عمّا یُشرکون(92) قُلْ ربّ إمّا تُرینّی ما‌یُوعدون(93)ربّ فلاتجعلنی فِی القوم الظَّـلمین(94) و إنّا علی أنْ نُریک ما نعدُهم لَقَـدرونَ(95)إِدْفَعْ بالّتی هی أحسن السّیّئة نحن اعلم بما یَصفون(96) و قلْ ربّ أعوذُ بِکَ مِنْ هَمَزاتِ الشّیـطین(97)و أعوذُ بکَ ربّ أن یحضرون(98) حتّی إِذا جاء أحدهم الموتُ قال ربّ ارجعون(99)لعلّی أعمل صلحًا فیما ترکت کلاّ إنّها کلمة هو قائِلُها و مِنْ ورائِهم برزخٌ إلی یوم یُبعثونَ(100)

هر چیزی جسمی دارد و روحی.
روح نماز، «حضور قلب» است و نماز بی توجّه و حضور قلب، تنها یک سری الفاظ و حرکاتی است که انجام می‏گیرد.
حضور قلب آنست که انسان در نماز، توجه قلبی به خدا داشته باشد و از یاد او غافل نشود و هر لحظه و در تمام جملات و حرکات نماز، بداند چه می‏گوید، چه می‏خواهد، معنی حرکات و افعالش چیست، رو به چه کسی ایستاده، قبله‏اش کجاست، چرا نماز می‏خواند و در برابر چه خدای عظیمی به نیایش و پرستش و حمد و ثنا و ذکر و دعا ایستاده است.
اگر ذهن انسان به مسائل دیگر مشغول باشد،
اگر حواس انسان پرت شود،
اگر هر صدایی، هر منظره‏ای، هر رفت و آمدی، هر نوشته و خط و نقاشی و صحنه‏ای، او را به خود مشغول کند و یادش رود که در حال نماز است و کجا ایستاده و چه می‏گوید، معنای این نداشتن حضور قلب است.
یکی از راه‏های کسب حضور قلب، دانستن معنای نماز و در نظر آوردن ترجمه کلماتی است که انسان در نماز می‏گوید.
راه دیگر، انتخاب مکانی برای نماز است که رفت و آمدها و سر و صداها، صحبت‏ها، عکس‏ها و تابلوها، او را به خود مشغول نسازد.
راه دیگر، انجام مستحباتی است که پیش از نماز و هنگام نماز، رعایت آنها به نمازگزار حالت توجّه بیشتری می‏دهد و او را به یاد خدا و بندگی خویش می‏اندازد.
وقتی به ملاقات یک شخصیّت برجسته می‏روید، بهترین لباس را می‏پوشید و مؤدّب در نزد او می‏ایستید و یا می‏نشینید و از هر کاری که برخلاف ادب باشد، پرهیز می‏کنید، به سخنان او کاملاً گوش می‏دهید و به آنچه خودتان می‏گوئید، کاملاً توجّه دارید و در سراسر لحظه دیدار، آن شخص در نظرتان است.
خدا برترین موجود است و هستی همه موجودات به او بستگی دارد. ما، بنده‏ای نیازمند و ناتوان، که از نعمت‏های او برخورداریم، به شکرانه نعمتهایش به عبادت و نماز می‏ایستیم.
توجّه به این «جایگاه» که ما در مقابل «اللَّه» داریم، دل را نرم می‏کند، خضوع و خشوع و فروتنی می‏آورد.
نماز، «ذکر خدا» است. هر چه بیشتر دلمان حاضر و قلبمان متوجّه عظمت خدا و نیاز خودمان باشد، نمازمان سازنده‏تر است.
به یاد داشته باشیم، که رکوع، خم شدن در مقابل عظمت آفریدگار است.
سجده ما، هماهنگی با همه هستی است که در پیشگاه خدا تسلیم و خاضع و مطیع‏اند.
تسبیح ما، هم صدایی با همه ذرات عالم است که خدا را تسبیح می‏گویند و سجده می‏کنند.
تسبیح گوی او نه بنی آدم است و بس‏
هر بلبلی که زمزمه بر شاخسار کرد
نه تنها ما که همه جهان، به زبان خاصّ خود، خدا را تقدیس و تسبیح می‏کنند و وجود هر یک نشانه یکتائی، حکمت و قدرت اوست.
هر گیاهی که از زمین روید
«وحده لا شریک له» گوید حضور قلب، جان نماز است.
بکوشیم که در عبادتمان، هنگام نماز، جز به خدا نیندیشیم، و حواسمان و فکر و دلمان را جای دیگری نبریم.
هم به لطفش امیدوار باشیم. و هم از عذابش، هراسان. بین حالت بیم و امید (خوف و رجاء) باشیم.

اذان، که وسیله‏ای برای اعلام توحید و اعلان به مردم و فراخوانی آنان به تجمّع برای نماز است، از شعارهای زیبا و مؤثر اسلام است.
در اذان، تکبیر، توحید، شهادت به رسالت پیامبر و ولایت امیرالمؤمنین است و دعوت مردم به شتافتن به سوی نماز و رستگاری در آن نهفته است.
اذان، اعلام موجودیّت اسلام و دعوت مسلمین و معرّفی عقاید دینی است.
اذان، شکستن سکوت و فریاد علیه معبودهای خیالی و شعار به نفع اسلام و طرفداری از آئین خدا است.
«مؤذّن»، در اسلام احترامی خاصّ دارد و در قیامت هم سرافراز است.
بلال حبشی، از مسلمانان نخستین در صدر اسلام بود که عنوانِ «اذان گویی» سبب افتخارش بود و اولین مؤذّن در اسلام بود و روز «فتح مکّه» هم او بود که به فرمان پیامبر، بالای کعبه رفت و بت‏های مشرکین را سرنگون کرد.(25)
اذان، یک بار برای اعلان عمومی و اعلان فرا رسیدن وقت نماز، گفته می‏شود، یک بار هم به خصوص برای شروع نماز.
پس از اذان، اقامه نیز همان مفاهیم را دارد و برای آغاز نماز و پیدایش آمادگی روحی و توجّه به خدای یکتا و رستگاری در سایه نماز، بر زبان جاری می‏شود. اذان و اقامه گرچه مستحبّ است، ولی از شعائر مهمّ اسلامی محسوب می‏شود و به گفتن آن، بسیار تأکید شده است.
مسلمان خداپرست، با اذان، نام خدای بزرگ را، هر چه رساتر و آشکارتر در جهان طنین افکن می‏سازد. این بانگ ملکوتی و توحیدی است که کمر دشمنان را می‏شکند و مخالفان خدا و اسلام را به ستوه می‏آورد.